We moeten uiteindelijk van het gas af. De warmtepomp lijkt het meest geijkte alternatief. Hoe is de markt de afgelopen jaren geëvolueerd, wat zijn de laatste ontwikkelingen en wat kunnen we nog verwachten de komende jaren? We vragen het een groot aantal experts uit het vakgebied tijdens een Ronde Tafel Sessie met als overkoepelend thema warmtepompen. De TO-juli komt ter sprake, die eigenlijk helemaal niet nieuw blijkt te zijn, het ‘kwartje van Kok’ op gas wordt gesuggereerd evenals het installatietotaalconcept.
Sentiment
Laten we eens beginnen met het sentiment rond de warmtepomp. Hoe is de markt de afgelopen jaren geëvolueerd en waar staan we nu? Benny Goossens van Kemkens trapt af met concrete cijfers: “Wat wij zien in de woningbouw is dat het aandeel warmtepompen nog marginaal is. We hebben best wel wat onderhoudscontracten lopen in de woningbouw, waarvan grofweg 420.000 gaswandketels en slechts 9.000 warmtepompen. In de bestaande bouw en de renovatie zien we een lichte stijging in de vraag naar een hybridesysteem, de vraag naar all electric valt zwaar tegen. Dat heeft vooral te maken met de forse investering. Er zal een versnelling komen als de gaskraan in Groningen dicht gaat en de prijs stijgt. Maar dan zal met name onze regering flink moeten bijspringen in de vorm van subsidies om de markt aan te wakkeren.” Rick Bruins van Remeha plaatst een kanttekening als het gaat om het sentiment rond de investering. “Een warmtepomp hoeft niet de wereld te kosten. Je kan voor pakweg 3.000 euro van je gassysteem binnen een dag een hybridesysteem maken. Dat heb je wat mij betreft net zo snel terugverdiend als een paar zonnepanelen op het dak. Die boodschap is bij 80% van de mensen nog niet geland.” Benny Goossens: “Dan heb je inderdaad een installatie waar je 48 weken van het jaar prima mee uit de voeten kan. Voor die paar winterse weken helpt de gasketel een handje mee. Een stijging van de energiebelasting zal de markt verder aanwakkeren, zowel particulieren als corporaties.” Caspar Houben van Duco verwacht dat corporaties gelijk zullen doorpakken naar all electric.”
Uitstelgedrag
In de markt heerst volgens Rick Bruins veel onzekerheid, zowel bij particulieren als corporaties. “Die onzekerheid leidt vooralsnog tot een stagnatie van de markt, uitstelgedrag.” Dat kan ook Jurgen Megens van Monarch bevestigen: “Er wordt heel vaak de vraag gesteld of de warmtepomp het toestel is om de toekomst mee in te gaan of dat het slechts een tussenoplossing is naar bijvoorbeeld waterstofachtige systemen. Particulieren zijn bang gemaakt door de overheid; ze moeten van het gas af. Een beter advies zou zijn om eerst de schil aan te pakken volgens de Trias Energetica. Zorg dat je zo min mogelijk energie hoeft op te wekken en ga dat dan zo duurzaam mogelijk doen.” Rick Bruins: “Ik deel de mening van de Trias Energetica, maar zie het niet als een randvoorwaarde om van een gassysteem een hybridesysteem te maken.” Benny Goossens vindt dat we een beetje doordraven als het gaat om de isolatie-eisen van de schil. “Het is aan de hoge kant en zou best iets minder kunnen. Goed is goed.” Caspar Houben deelt die mening en zegt: “Het is inderdaad te ambitieus.” Volgens Harry Klein van Klein Comfort Techniek is de angstcultuur ook te wijten aan de media die een bom heeft gegooid; particulieren zijn helemaal gek gemaakt met berichten over dure installaties, terwijl een installatie helemaal niet duur hoeft te zijn als het maar goed wordt uitgevoerd. De hele woning opnieuw isoleren, vloerverwarming aanleggen, een wtw-installatie installeren, dat loopt inderdaad in de papieren en dát is waar de media op doelt. Maar het moet kritischer worden bekeken en gebracht.” Rick Bruins concludeert: “De angel moet eruit.”
Rendement
Dennis van der Blom van Stulz ziet een hybridesysteem als een mooie tussenoplossing voor bestaande bouw. “Op die manier kan je investeringen spreiden en de schil bijvoorbeeld een jaar of vijf later aanpakken. In het stap voor stap verduurzamen zie ik veel potentie.” Frank Homan van Fore Installatie Adviseurs pleit bij zo’n transformatie wel voor een goed ontwerp. “Vaak gaat het om domweg uitwisselen van toestellen en wordt in negen van de tien keer geen TO- of transmissieberekening van de woning gemaakt waarin de warmtepomp wordt geplaatst. Een kwalijke zaak, omdat het de basis is waarmee je verder moet.” Rick Bruins is het eens met die kritische houding, maar is van mening dat je ook met een minder goed geïsoleerde woning rendement kunt maken door een warmtepomp naast de gasketel te zetten.” Kari Nouwen van Airconomics gaat nog een stap verder en zegt: “Met een goede gasketel kun je ook een super rendement draaien, mits goed ontworpen en geïnstalleerd. We hebben ketels hangen die al vijftien jaar lang ‘vol gas’ draaien op een constante retourtemperatuur van 30-32 graden. Ze realiseren toprendementen.” Rick Bruins: “Het is heel simpel, als we zouden besluiten om alle gasinstallaties in Nederland netjes in te regelen, kunnen we nog veel meer CO2 besparen.” Frank Homan: “Het is helaas algemeen bekend dat het niet gebeurt, ook niet bij warmtepompen, en dat komt het rendement niet bepaald ten goede.” En dan krijgt de installatie de schuld, vult Kari Nouwen aan. “Een slechte warmtepomp bestaat niet, het ontwerp van de installatie bepaalt het gedrag en het rendement van het toestel.”
TO-juli
Inzoomend op de techniek constateert Jurgen Megens dat er de laatste jaren weinig geïnvesteerd wordt in de ontwikkeling van brine/water warmtepompen waarbij de bodem wordt gebruikt als opslagmedium. “Boorbedrijven hebben forse prijsstijgingen doorgevoerd en zitten bovendien volgeboekt tot medio volgend jaar. Dat stimuleert de populariteit van de lucht/water warmtepomp, waarin juist wel veel ontwikkeling plaatsvindt en die qua rendement steeds dichter de brine/water warmtepomp nadert.” Frank Homan plaatst een kanttekening: “We moeten waken voor een New York 2 met alle buitenunits aan de gevel en bovendien gaat het mis in BENG. Ga je koelen met de lucht/water warmtepomp, dan wordt de koeling in feite opgewekt door een koelmachine, en schiet je in de berekening heel hard achteruit. Met een brine/water warmtepomp heb je dat vanzelfsprekend niet. Ik denk dat de lucht-water warmtepomp die afstraffing gaat voelen. Een belangrijk aspect, want oververhitting is de nieuwe hype, zeker bij nieuwbouw.” Dat kan ook Harry Klein bevestigen. “De Energieprestatienorm (EPN) is in 2008 al geëvolueerd van een jaarlijkse naar maandelijkse rekenmethodiek. Op de achtergrond speelde de TO-juli (oververhitting) al mee. Sterker nog, die zit al ingebakken in de EPN. Vreemd dat het nu pas wordt opgepakt. Het is dus niet nieuw, maar wordt wel actueler met BENG. Actief koelen met een lucht/water warmtepomp betekent straks de doodsteek, voor passief koelen word je beduidend minder gestraft.” Caspar Houben pleit voor zonwering in combinatie met ventilatief koelen. “Helaas is de markt daar nog niet van doordrongen. Het is wel een goed middel om de warmte buiten te houden.”
Modulatie
Harry Klein wil nog even reageren op het statement van Jurgen Megens: “De ontwikkeling van de brine/water warmtepomp staat absoluut niet stil. Het laatste anderhalf jaar is de modulerende brine/water warmtepomp steeds meer in zwang, een installatie die anticipeert op vraag en niet alleen in/uit schakelt. Eind 2000 was er al een modulerende warmtepomp, maar destijds zijn tijd ver vooruit. Die onvolkomenheden (in met name de bron) zijn nu opgelost.” Jurgen Megens: “Terugmoduleren gaat wel ten koste van het rendement.” Harry Klein: “Klopt, net als een auto een optimale koppelkromme heeft, heeft de warmtepomp dat ook. Een warmtepomp van 10 kW terug toeren naar 1 kW is niet goed, dan ben je beter af met een 4 kW aan/uit toestel met een buffervat. Het optimum van een modulerende 10 kW warmtepomp ligt tussen de 8-9 kW.” Frank Homan: “Ook hier draait het weer om een goed advies in het voortraject.” Goed advies is belangrijk, maar volgens Caspar Houben krijg je er als leverancier niet altijd de kans voor. “Het is inherent aan het digitale tijdperk; de installateur denkt dat hij via internet volledig geïnformeerd wordt. Het type woning en de specifieke situatie ter plaatse bepaalt echter het ontwerp en de inregeling van de installatie.” Harry Klein: “Een warmtepomp is als een maatpak. Heb je een kleermaker die slecht werk levert, zit je niet fijn in je pak. Dat geldt ook voor een warmtepomp.”
Vrijblijvend
We worden regelmatig benaderd om een offerte op te stellen voor bijvoorbeeld 100 stuks warmtepompen, terwijl de specificaties van de woningen niet eens bekend is, geeft Dennis van der Blom als voorbeeld. “Daar heb je vandaag wel mee te maken. Aanvragen zijn vaak te vrijblijvend.” Rick Bruins ziet het ook als kans. Hij vindt dat de markt best wel versimpeld mag worden, zeker voor een hybridesysteem. “Ik durf het in negen van de tien woningen wel aan om naast de gasketel een 4 of 6 kW warmtepomp te zetten die een groot deel van het jaar de warmtelast kan opvangen. Het wordt vaak onnodig complex behandeld. Voor all electric is het een ander verhaal, daar zijn alle parameters van belang.” Toch ontbreekt er volgens Frank Homan een stukje kennis bij veel installateurs. Volgens Benny Goossens wordt dat nu wel versneld ingelopen. “Steeds meer installateurs steken energie in training en opleiding. Het is een gevolg van de evolutie die plaatsvindt in de bouw. Jaren geleden kwam zo’n 15% van de aanneemsom voor rekening van de installaties, wat maakte dat de E- en W-installaties altijd gezien werden als een ondergeschoven kindje bij de bouwkundig aannemer. Op dit moment is het aandeel al 35 tot 40%. Misschien draait de wereld nog wel een keer om,” lacht hij.
Kwartje van Kok
Wat is nu de oplossing naar de toekomst toe? “De heilige graal bestaat niet,” concludeert Rick Bruins. “Het blijft altijd een combinatie van oplossingen, waarbij de warmtepomp een plaats heeft naast andere technieken op biogas, aardgas, waterstof, stadsverwarming, enz.” Volgens Frank Homan is het wel belangrijk om te allen tijde te realiseren wat het doel is van de energietransitie: CO2-reductie. “Uit onderzoek blijkt dat stadsverwarming tot wel 60% CO2-ongunstiger is dan een warmtepomp. De warmtepomp is absoluut aan een opmars bezig, maar heeft nog een hele weg te gaan. Voor bestaande bouw kan een hybridesysteem een logische keuze zijn, voor nieuwbouw moet je dat zeker niet willen.” In tegenstelling tot bij nieuwbouw heeft de overheid voor bestaande bouw nog geen instrument in handen om mensen in beweging te krijgen, zegt Rick Bruins. “Het enige instrument dat de overheid in handen heeft, is de accijns. We herinneren ons allemaal het kwartje van Kok op de benzine. Zou er een vergelijkbaar kwartje komen op gas?” De toekomst van de warmtepomp is volgens Dennis van der Blom ook afhankelijk van het type koudemiddel dat ingezet gaat worden. “Recente ontwikkelingen van een warmtepomp met het koelmiddel R-454B als alternatief voor R-410A tonen mooie resultaten. R-454B lijkt op koelmiddel R32 maar kan net iets hogere temperaturen halen, waardoor je niet elektrisch hoeft bij te verwarmen. Ook is er geen elektrische naverwarming nodig voor legionellapreventie.” Kari Nouwen vult aan: “Ten opzichte van R-410A levert dat weer een paar punten extra op. Overigens zijn er in het verleden zulke mooie warmtepompen op propaan ontwikkeld die echter door koudemiddelfabrikanten zijn ‘verdreven’. Heel jammer, gezien de potentie van propaan als natuurlijk koudemiddel.”
Installatietotaalconcept
Zonnepanelen kaderen onder het kopje duurzaamheid, maar er zijn toch vrij weinig mensen die zonnepanelen aanschaffen vanwege dát argument, stelt Rick Bruins terecht. “Datzelfde geldt voor de warmtepomp. Men is best bereid om te investeren, zolang het zich terugbetaalt.” Harry Klein: “Een warmtepomp valt onder hernieuwbare energie.” Wat dat betreft is de commercial vanuit de overheid ter promotie van de warmtepomp verkeerd ingestoken, vindt Dennis van der Blom. “Ze pretenderen ‘neem een warmtepomp, want dat is lekker comfortabel’. Welnu, dat is een gasketel ook.” Caspar Houben: “Wat is comfortabel? Dat is voor iedereen anders.” Frank Homan: “Bedenk bovendien dat gemiddeld 60% van de energie opgaat aan warmtapwater en slechts 40% naar verwarming, zeker bij nieuwbouw.” Kari Nouwen: “Daarom is een gasketel nog steeds een mooi instrument en nemen we er voorlopig nog echt geen afscheid van.” Rick Bruins stelt het nog scherper: “Meer dan de helft van jullie hier aan tafel gaat nog wel een gasketel verslijten. Of misschien zelfs twee.” Harry Klein: “2050 is ook nog heel ver weg. We moeten echter als branche veel beter de bijkomende voordelen van een warmtepomp belichten. In combinatie met andere installaties kun je het in de zomer prima koel houden binnenshuis. Het gaat om het totaalconcept.” Frank Homan is het daar roerend mee eens: “We moeten niet alleen naar de warmtepomp kijken, maar inderdaad naar het installatietotaalconcept.” Benny Goossens: “Ons vak wordt steeds belangrijker en dat begint al bij het ontwerp.” Frank Homan tot besluit: “Als je de voorbereiding niet goed regelt, heb je er 40 tot 50 jaar lang last van.”
The post Ronde Tafel Sessie – Warmtepompen appeared first on Installatie360.