Digital Meeting – BIM in Nederland

BIM is in Nederland niet meer weg te denken in de bouw. De mate waarin wordt geBIMt verschilt wel van project tot project. Ook zijn nog lang niet alle partijen mee. BIM is namelijk veel meer dan alleen het opstellen van een 3D-model. Het is een manier van (datagestuurd) werken en grijpt in op de algehele bedrijfsvoering. Iedereen krijgt er mee te maken en moet mee op de kar springen. Reden voor Debouw.Online om een BIM-meeting te organiseren waarop we samen met een aantal BIM-adepten het ‘BIMmen’ onder de loep nemen en stimuleren.

In welke mate wordt BIM al toegepast bij de huidige bouw- en renovatieprojecten in Nederland?

De afgelopen jaren hebben de experts BIM absoluut zien ontwikkelen in Nederland. Bedrijven zijn steeds meer visie gaan ontwikkelen en opbouwen om er met een gerichte agenda mee aan de slag te gaan. Vooral in nieuwbouw. In renovatie zijn er nog zeer weinig toepassingen. Maar ook dat gaat wel komen, verwachten de experts. Zeker als de technieken voor het geautomatiseerd omzetten van Pointclouds in BIM-geometrie breed geaccepteerd en ingezet worden.

De vraag is wel, ook in nieuwbouw, in hoeverre je kunt spreken van een geolied BIM-proces. 3D-ontwerpen is inmiddels wel de standaard, maar het model wordt lang niet altijd gehanteerd in de vervolgstappen. Het is namelijk afhankelijk van allerlei factoren, waaronder niet alleen de ambities van de ‘bouwers’ maar ook de eisen en wensen van de opdrachtgever. Niet zelden wordt het 3D-model weer ‘platgeslagen’ en gebruik gemaakt van 2D-output. Zonde voor het verdere verloop, menen de experts.

Er zit dus nog een enorm gat tussen opdrachtnemer en opdrachtgever, vooral ten aanzien van kennis en data-overdracht. Opdrachgevers zien nog niet altijd de waarde van data vanuit BIM. Hier valt nog veel winst te behalen om de keten echt sluitend te maken. Veel opdrachtgevers weten niet goed wat ze moeten vragen. Ze ‘gooien’ er een norm in waaraan opdrachtnemers moeten voldoen. Om het vervolgens niet te handhaven. Opdrachtgevers zouden niet tevreden moeten zijn met alleen een 3D-model.

De mate van adoptie en participatie van BIM heeft volgens de experts veelal te maken met de cultuur in de organisatie. Vaak zijn er een aantal kartrekkers binnen een organisatie. Zij weten door te dringen tot aan de top van de organisatie, zodat BIM uiteindelijk ook onderdeel wordt van de contractvorming naar externe partijen toe. Terwijl de overgrote meerderheid in een organisatie niet weet wat ze er mee aan moeten. Hier kan Augmented- & Mixed Reality(AR&MR) een grote rol spelen om BIM modellen voor iedereen beschikbaar te maken. BIM grijpt in op de algehele bedrijfsvoering. Het is een proces en niet enkel het opstellen van een 3D-model. Iedereen krijgt er mee te maken en moet mee op de kar springen.

Is BIM ook toepasbaar op kleine projecten?

Het is belangrijk om vooraf de vraag te stellen, wat wil je er uiteindelijk mee bereiken? Op basis daarvan wordt door alle partijen bepaald en overeengekomen hoeveel en welke informatie in het model dient te worden opgenomen. Hoe groter een project, des te meer informatie het model zal bevatten. Neemt niet weg dat BIM ook bij kleine(re) projecten van meerwaarde kan zijn. Niet alleen om vooraf het eindresultaat alvast te bekijken, maar ook om eventuele clashes te ondervangen in het ontwerp en de voorbereiding.

Toch constateren de experts dat kleine en middelgrote bedrijven nog altijd niet goed op de hoogte zijn van het BIM-proces. Hier zijn nog wel een paar stappen te maken. Ze moeten vertrouwen krijgen in de informatie die digitaal beschikbaar wordt gesteld in een BIM-omgeving en op basis daarvan zelfvertrouwen opbouwen om er uiteindelijk mee aan de slag te gaan. Hier zit ook een gat tussen de jonge en ‘oudere’ generatie. De jonge generatie adopteert relatief eenvoudig nieuwe technieken, maar mist de ervaring, terwijl de ‘senior’ juist vasthoudt aan denkpatronen uit het verleden. De verschillende generaties moeten meer de samenwerking met elkaar opzoeken.

Zelfs voor één woning of een renovatieproject valt er door te BIMmen winst te behalen, concluderen de experts. Het is belangrijk om ‘het waarom’ van een BIM-proces over de bühne te brengen. BIM gaat vooral ook over datagestuurd werken. Dat komt uiteindelijk de betrouwbaarheid van het proces en het eindresultaat ten goede. Het is dus veel meer dan alleen het bouwen van een 3D-model. Het gaat zelfs zover dat in de exploitatiefase bijvoorbeeld een accountant van het BIM-model gebruik kan maken voor een audit.

Wat zijn de basisvereisten om met BIM aan de slag kunnen gaan?

BIM is niet een software- of 3D-model, maar een manier van werken. Een proces. Belangrijk daarin zijn ook de teamleden, de mensen die het moeten doen. Werken in een BIM-omgeving zorgt ervoor dat deze mensen beter geïnformeerd aan het werk kunnen en hun werk veel efficiënter kunnen uitvoeren. Ze kunnen hun vak beter uitoefenen vanuit een BIM-proces, is de stellige overtuiging van de experts. Neemt niet weg, dat het in de basis nog steeds draait om communicatie. Je zal elkaar op de hoogte moeten stellen van wat je doet en welke veranderingen je aanbrengt in het model. Anders is het zoeken naar een speld in de hooiberg. En dat is niet de doelstelling van een 3D model.

Als je er als bedrijf mee aan de slag wil gaan, moet je beseffen dat je niet alleen een 3D-model gaat aanmaken. BIM grijpt in je totale bedrijfsvoering in. De adoptie en het acceptatieniveau van werknemers is key om BIM tot een succes te maken. Ook mensen in je organisatie die niet ‘digitaal’ zijn opgegroeid, maar wel passie voor hun vak hebben, zal je moeten meenemen. Het is aan te raden om een expert in te huren voor het bepalen van doelstellingen en een implementatieplan.

Technisch is eigenlijk alles wel mogelijk. Dat was het volgens de experts overigens vijftien jaar geleden ook al, sinds de eerste Building Smart conferentie in Oslo. Maar als een oplossing werkt, ben je er nog niet, zo mogen we inmiddels wel concluderen. Het maken van samenwerkingsafspraken en duidelijkheid in contractuele verplichtingen is minstens zo belangrijk. Het begint met een goed 3D-model dat tot op detailniveau op de juiste manier is opgebouwd. In de praktijk kun je immers onderdelen van een gebouw op meerdere manieren modelleren. Dan komt het ook anders in de database terecht en begrijpt de software het niet meer.

Welke software hoort bij BIM?

Als het gaat om datalevensloop en ‘data archiving’ pleiten de experts voor open standaarden. Op die manier gaat data net zolang mee als het bouwwerk zelf, ook al is de software inmiddels tien versies verder. BIM moet dus een open standaard blijven, waarop alle software kan inpluggen. Informatie moet namelijk bi-directioneel uitwisselbaar zijn. Dat wil zeggen, iedereen in de keten moet een model kunnen verrijken en het model ook in andere software kunnen gebruiken.

De softwareproducten zijn volgens de experts als het ware een interface naar de informatie. Elk softwareproduct biedt een bepaalde functionaliteit die onafhankelijk en onderscheidend is. Dat leidt uiteindelijk tot een compleet en uniform model.

De experts erkennen wel dat er de laatste jaren een bepaald spanningsveld is ontstaan. De software- (denk aan allerlei hoogstaande VR-toepassingen) én de BIM-dataontwikkeling heeft het alleen maar complexer gemaakt. Terwijl het juist de oplossing zou moeten zijn en niet het probleem. Dat moeten we zien om te buigen, stellen de experts. Om de grote groep te bereiken, zal de ontsluiting van de basis BIM-processen eenvoudiger gemaakt moeten worden. Hier is een missie voor softwareontwikkelaars weggelegd. Ze zullen met eenvoudige apps, dashboards, enz. de software moeten vereenvoudigen.

De experts maken een treffende vergelijking met de mobiele telefoon. Het maakt niet uit welk merk telefoon of platform (iOS, Android, enz.) je vandaag gebruikt, je kunt gewoon met elkaar bellen of WhatsAppen. Ook voor wat betreft BIM zijn die schakels er allemaal, ze moeten alleen nog even met elkaar verbonden worden. Alle BIM-tools moeten vervolgens op de smartphone kunnen werken en eigenlijk niet moeilijker zijn in gebruik dan WhatsApp.

Hoe zorg je ervoor dat het 3D-model goed gebruikt en onderhouden wordt?

Het is lastig om data en dus het model vanaf het ontwerp tot uiteindelijk in de exploitatiefase overeind te houden. Niemand voelt er zich volledig verantwoordelijk voor, constateren de experts. Niet alle schakels sluiten bovendien naadloos op elkaar aan. De oorzaak daarvan is dat de uitgangspunten van een bouwproces vaak verschillend zijn aan die van een beheerproces. Ook daar moeten nog wat bruggen geslagen worden.

De black box waar je alle informatie kunt uithalen, is er nog steeds niet. Toch adviseren de experts er gewoon aan te beginnen. Opnieuw, maak goede afspraken vooraf en zorg voor een goede toegankelijkheid van data én het model. Er is sterke behoefte aan een ‘single source of truth’. Zorg dat het model benaderbaar en aanpasbaar is vanuit de cloud en maak het inderdaad niet moeilijker in gebruik dan WhatsApp.

De vraag naar BIM is er en wordt alleen maar groter. We moeten CO2-neutraal gaan bouwen. Dus alles moet in kaart gebracht zijn en alle informatie moet in feite uit één simulatiemodel te halen zijn. Er worden vandaag verschillende merken simulatiesoftware gebruikt. Dat is volgens de experts ook geen probleem. Sterker nog, een vereiste. Elke partij moet ‘zijn kunstje’ kunnen blijven doen in de oplossing waar hij of zij graag mee werkt, van welk merk dan ook. De integrale benadering moet zoals gezegd nog tot stand worden gebracht.

Bij de contractvorming moeten opdrachtgevers en opdrachtnemers al nadenken over hoe ze het BIM-proces gaan inrichten. Daarbij hoort het screenen van partijen die je laat aanhaken in je bouwproces of ze daadwerkelijk kunnen BIMmen en in hoeverre ze mee kunnen met hetgeen je voor ogen hebt in je eigen BIM-proces. Je bent zo sterk als je zwakste schakel. Als een vloerenleverancier bijvoorbeeld niet BIM-ready is, heb je daar last van. Dat wil niet zeggen dat je niet met zo’n partij in zee kan gaan, maar dan zal je wel op voorhand moeten nadenken hoe je het proces gaat inrichten.

Het verplichten van BIM is geen optie, menen de experts. Beter is om in de contracten in ieder geval de beperkingen voor BIM weg te nemen. Bijvoorbeeld de verplichting om in een bepaald bestandsformaat of 2D te leveren, dat moet er gewoon uit. Zodat je innovatieve partijen een kans biedt om datagestuurd te werken. Dat moet de richtlijn zijn en niet vasthouden aan klassieke informatievormen die dwingen om terug te moeten gaan van BIM naar CAD.

Welke (ontwerp)voordelen biedt BIM?

Faalkostenreductie, clashdetectie, materialen- en woningpaspoorten, werken aan een digitale twin, automatiseren van menselijk handelen, enz. Het is slechts een greep uit de vele voordelen van BIM die de experts te binnen schieten. BIM in het ontwerptraject werkt toe naar een statische 3D eindvisualisatie van het project. De realisatiefase is waar digitaal (lees: virtueel) bouwen zijn intrede doet met de verrijking van het 3D BIM tot een 4D planning en 5D kosten. Je ontwerpt als het ware het eindresultaat en simuleert het proces ernaartoe. Juist daarin zitten de risico’s en de kosten waarop je wilt kunnen sturen vanuit een model.

Virtueel bouwen met 4D/5D BIM helpt om tijdig inzicht te krijgen in processen en clashes die anders veel later in een traject, soms zelfs pas op de bouwplaats naar boven komen. Eerst digitaal bouwen voordat je echt gaat bouwen, dat helpt iedereen. De tweede keer gaat het altijd beter. Maar nóg beter is eigenlijk om pas te gaan bouwen als het 3D ontwerp én de 4D simulatie helemaal gereed is, stellen de experts. De realiteit leert dat daar niet altijd ruimte voor is.

Over tijd en ruimte gesproken, corona maakt het BIMmen ook niet altijd even gemakkelijk. Positief is in ieder geval dat het virus ons heeft gedwongen anders te gaan nadenken en digitaal te gaan samenwerken, mede dankzij online BIM omgevingen. In één keer konden dingen die niet voor mogelijk werden geacht vóór die tijd, zoals werken op afstand. Neemt niet weg, dat er wel de juiste aandacht moet uitgaan naar het thema communicatie om te voorkomen dat de aandacht voor BIM afzwakt. Zeker in deze onzekere tijden waar persoonlijk contact lastig is. Opstarten van nieuwe BIM-projecten of tenders ervaren de experts wel als uitdagend op afstand.

Hoe ziet de arbeidsmarkt eruit op het gebied van BIM?

De bouwsector staat voor een enorme uitdaging, maar kampt met verschillende problemen. Er moeten jaarlijks 100.000 nieuwe woningen gebouwd worden, dat is een feit. Door onder meer door de coronacrisis en stikstofproblematiek worden drastische bezuinigingsmaatregelen doorgevoerd en is er juist sprake van een verlies van vele tienduizenden banen. Kennis loopt weg. Eeuwig zonde. Daar is echt te weinig oog voor, stellen de experts. De transitie naar datagestuurd werken maakt een bredere inzet van BIM mogelijk, ook bij het doorrekenen en oplossen van deze maatschappelijke en milieutechnische problemen.

Er zijn namelijk steevast 1.500 vacatures gerelateerd aan BIM die niet opgevuld kunnen worden. Veel bedrijven zijn dringend op zoek naar BIM geschoold personeel. Mensen moeten dus worden omgeschoold om de adaptatie te versnellen, menen de experts. Kennelijk zit daar de rem. Software is er eindeloos, personeel niet.

Positief is in ieder geval dat de stap naar datagestuurd werken in de bouw inmiddels wel is gezet, zo concluderen de experts. Platte bouwtekeningen en PDF’jes worden zo langzamerhand wel losgelaten. Een belangrijke stap. Neemt niet weg dat we nog voor een enorme transitie staan. Door ervaringen te delen en anderen te stimuleren, hopen de experts vertrouwen en zelfvertrouwen te kweken om met BIM aan de slag te gaan. Dus, wacht niet langer en spring op die kar.

 

Deelnemers:

Arjan Noya, Dam & Partners Architecten

Niels Uit de Bulten, Abilitec

Lieuwe Bontekoe, Bim Choice

Tim Lugtenburg, Bloxz

John van Rijn, Cadline

Kees van der Lee, onlyBIM

Joost Wijnen, Cadvisual

Masja Roetman, Besix

Raymon Kamps, Pieters Bouwtechniek